EYT ile ilgili son gelişmeler sıkı bir takibe alırken, erken emeklilik için vatandaşlar çeşitli yollar arıyor. EYT kapsamında olmasınız dahi bazı çalışanlar için yaş şartsız emeklilik mümkün. Öte yandan borçlanma yöntemleriyle yani gün satın alınarak önemli süreler kazanma imkânı bulunuyor. Bu yöntemlerinin dışında bazı meslekler için de erken emeklilik imkanları söz konusu oluyor. Sosyal güvenlik sistemimiz bazı meslek gruplarına özel avantajlar sağlıyor. Peki, kimler erken emekli olabilir? Hangi meslekler erken emeklilik imkanı sağlıyor? İşte merak edilen detaylar!
EYT'SİZ ERKEN EMEKLİ OLUN!
Bazı kişilerin erken emekli olabilmesi için getirilen yasal avantajlar bulunuyor. Özellikle borçlanma yöntemleriyle yani gün satın alınarak önemli süreler kazanma imkânı bulunuyor. Askerlik, doğum borçlanması ve yurtdışı borçlanmalar gibi. Tabi bunlara ilaveten tutuklulukta ve gözaltında geçen süreler, memurların ücretsiz izin süreleri de borçlanılarak emeklilik hesabına katılabiliyor.
FARKLI PRİM ARTIRMA YÖNTEMLERİ
Sigortalı olmaksızın doktora öğrenimi veya tıpta uzmanlık için yurt içinde veya yurt dışında geçirilen doktora veya uzmanlık öğrenim süreleri de borçlanma kapsamında. Sigortalı olmaksızın avukatlık stajını yapanların normal staj süreleri de borçlanılabiliyor. Sigortalı olarak yapılan avukatlık stajı diğerlerinden ayrı olarak emeklilik hesabından sayılıyor. Grev ve lokavtta geçen süreleri de borçlanmak mümkün. Yine ekonomik kriz dönemlerinden ücretsiz izinli olanlar, Her yıl için 3 aya kadar borçlanma yapabiliyor. Doktorlar fahri asistanlık hizmetinde geçirdikleri süreleri borçlanabiliyor. Seçim kanunları gereğince görevlerinden istifa eden kamu görevlileri istifa ettikleri dönemle seçime kadarki zamanı borçlanabiliyor.
ERKEN EMEKLİLİK SAĞLIYOR
Bunları da bu aşamada hatırlatmış olalım istedim. Bazı konuları bu kitabımızda detaylandırmıştık, diğer konuları da başlıklar halinde vermiş olduk. Böylece tüm bu borçlanma yöntemleriyle sigortasız geçen günlerinizi satın alarak emeklilik hesabınıza katabiliyorsunuz. Bu sayede eksik primleriniz tamamlanıyor, boşu boşuna yıllarca çalışmak zorunda kalmıyorsunuz. Hatta askerlik borçlanması gibi bazı borçlanmalar işe giriş tarihinizi öne çektiği için de iki yaşa kadar erken emekli olabiliyorsunuz.
BAZI MESLEKLER AYRICALIKLI
Bu borçlanma yöntemlerinin dışında bazı meslekler için de erken emeklilik imkânları var. Sosyal güvenlik sistemimiz bazı meslek gruplarına özel avantajlar sağlıyor. Yıpranma dediğimiz, kanunun Fiili Hizmet Süresi Zammı (FHSZ) diye tarif ettiği bu avantaj, çalışılan sürelere belli oranda gün eklenerek ve işe girişi geriye çekerek emeklilik imkânı sağlıyor. Yani 12 ay çalışmış birisi 15 ay çalışmış gibi kabul ediliyor ve işe giriş tarihi de 3 ay geri çekiliyor. Bu da normal çalışanlara göre hem daha fazla prim elde etme imkânı veriyor, hem de yaş şartını geri çektiği için erken emeklilik ortaya çıkartıyor. Tabii hem eklenen süre hem de yaşla ilgili bazı sınırlar var, onları birazdan anlatacağız.
AĞIR İŞLER LİSTEDE
Bu sistemi genelde ağır ve yıpratıcı işlerde çalışanlara yönelik bir uygulama olarak görüyoruz. 2008'de yapılan reformla birlikte sosyal güvenlik kurumları tek çatı altında birleştiğinde yıpranmayla ilgili uygulamalarda birleştirilmiş oldu. Bu imkândan yararlanacak meslekler belirlenmiş durumda. Bunların bir kısmı özel sektörde çalışanlar olabileceği gibi kamu kuruluşu olanlar da bulunuyor. Fakat tüm tehlikeli işler bu kapsama alınmıyor. Tabii gelişmelere ve teknolojideki değişikliklere göre bu mesleklerin bazıları çıkartılırken bazı yeni meslekler de eklenebiliyor. O yüzden bu konudaki listeler sürekli güncelleniyor. Bu meslekleri ve onlara uygulanan yıpranma şartlarını bölümün sonunda geniş bir tablo olarak vereceğiz. Oradan da kendi durumunuza bakabilirsiniz. Ama öncelikle nasıl uygulandığı konusunda biraz bilgi vermek istiyoruz.
HER MESLEĞE AYRI GÜN
Eğer yılın tamamını Fiili Hizmet Süresi Zammı kapsamında çalışarak geçirmişseniz o zaman mesleğinize göre hak ettiğiniz süre priminize ekleniyor. ÖRNEK: Bir gazeteci için Fiili Hizmet Süresi Zammı (FHSZ) için belirlenen gün 90 oluyor. Bu gazeteci bir yıl 360 gün tama- men bu kapsamda çalıştığında, prim gününe 90 gün daha ekleniyor.
Yılın bir bölümünü bu kapsamda çalışmış ama diğer bö- lümünde kapsama alınmamışsanız o zaman aşağıdaki formül devreye giriyor:
FHSZ kapsamında çalışılan gün sayısı X 90/ 360 = Ekle- necek gün sayısı Örnekle tekrar anlatalım: Yukarıdaki gazeteci eğer yılın yarısını Fiili Hizmet Zammi Süresi (FHSZ) kapsamında çalışmış, diğer yarısını yıpranma kapsamı dışında çalışmışsa bu kez formül işliyor. Yukarıdaki formüle göre 6 ay FHSZ kapsamında çalışan gazeteciye o yıl için eklenecek gün sayıyor. 180 X 90/360 = 45 gün olarak belirleniyor. Böylece bu gazetecinin 360 günlük primi 45 gün artırılıyor. Burada FHSZ kapsamında çalışılan gün hesaplanırken fiilen çalışmış olmak şartı aranıyor. Bu şart Türk silahlı Kuvvetleri, MIT ve Emniyet mensupları için aranmıyor. Bu kurumlardaki görevliler izinlerde fiilen çalışmadıkları halde bu günleri de FHSZ kapsamında değerlendiriliyor.
SÜRE SINIRI VAR
Yıpranma indirimiyle çalışanlar yukarıdaki örneklerde olduğu gibi primlerini artırırken yaş konusunda da bir avantaj kazanıyor. Tabii bu konuda her meslek için belirlenen süre sınırları da bulunuyor. Yani belli bir meslek için sonsuz sü- rede indirim alamıyorsunuz. Bunun belli bir sınırı oluyor. Bu süre 5 yılı geçemiyor. Yani ne kadar çalışırsanız çalışın alabileceğiniz ek süre 5 yılı geçemiyor. Bu konuda da bir istisna bulunuyor. O da Türk Silahlı Kuvvetleri, MIT ve Emniyet mensupları için bu süre 8 yıla kadar çıkıyor. Bu kurumlarda çalışanlar 8 yıllık ek süreyi primlerine ekletebiliyor.
YAŞI DA ETKİLİYOR
Bu arada kazandığınız Fiili Hizmet Süresi Zammı sizin emekli olacağınız yaşı da düşürüyor. Burada da bir sınır söz konusu. Kazandığınız sürenin yarısı 3 yılı geçmemek şartıyla kanunda gösterilen emeklilik yaş şartından indiriliyor. Yani siz 50 yaşında emekli olmanız gerekirken 47 yaşında emekli olabiliyorsunuz. Tabii emeklilik için diğer tüm şartları da (yıl, prim, yaş gibi) yerine getirmek gerekiyor. Burada bir istisnayı da hatırlatalım; süre sınırı yer altında çalışanlar için uygulanmıyor. Yaş indiriminden yararlanmak için yer altındaki işlerde çalışanlar için 1.800 gün, diğer sigortalılarınsa 3.600 gün FHSZ kapsamında çalışmış olmaları gerekiyor.
MADENCİLERE ÖZEL...
Türkiye'de madencilik sektörü en çok iş kazalarının yaşandığı sektör olarak dikkat çekiyor. Gerek kullanılan teknolojinin eskiliği ve gerekse denetimlerin yeterli olmaması bu alanda çalışanlar için 'ölüm' ve 'kaza' riskini artırıyor. Burada iki dönem karşımıza çıkıyor. Birincisi 1 Ekim 2008 öncesi sigortalı olan maden işçileri. Diğer kesimse 1 Ekim 2008 ve sonrasında sigortalı olan yani ilk defa maden işinde çalışmaya başlayanlar.
EKİM 2008 ÖNCESİ SİGORTALILAR
Bu işçilerden 25 yıldır çalışanlarsa 4 bin gün prim elde etmişlerse yine yaş şartı aranmadan emekli olabiliyor. 50 yaşını dolduranlar için de bazı avantajlar var. 50 yaşını tamamlamış ve sigortalı olarak en az 1.800 gün yer altı maden işlerinde çalışmış birisi, ilk sigortalılığı 8 Eylül 1999'dan önceyse 5.000 gün, veya 15 yıl 3.600 günle emeklilik hakkı veriliyor. Yine 50 yaşını doldurmuş bir maden işçisi en az 1.800 gününü yer altı madenlerde çalışmış olmak şartıyla ilk sigortalılığı 8 Eylül 1999'dan sonraysa 7.000 gün veya 25 yıl 4.500 günü tamamlamak şartıyla emekli olabiliyor. Bunlarda 50 yaş emeklilik için yeterli sayılıyor. Prim gün sayısı hesaplanırken 1.800 günü tamamlayanlara ne kadar günleri varsa onun 4'te 1'i kadar gün de ilave ediliyor. Yani 2.000 günü olan bir maden işçisinin emeklilik hesabı yapılırken 500 gün ilave edilerek gün sayısı 2.500 olarak kabul ediliyor.
EKİM 2008 SONRASI SİGORTALILAR
1 Ekim 2008 tarihinden sonra ilk defa sigortalı olanlar ve maden işletmelerinin yer altı işlerinde çalışanlar da bazı erken emeklilik haklarına sahipler. Bu durumdakilerden yer altı madenlerde az 20 yıl çalışanlar için yaş şartı 50 olarak uygulanıyor. Burada aranan prim gün sayısıysa 7.200 olarak belirleniyor. 2008'de bir maden işletmesine giren işçi 20 yıl sonra yani 2028'de 7.200 günü doldurmuş olacak. Bu arkadaşımız diğer çalışanlar gibi 60 yaşını beklemeden 50 yaşında 10 yıl önce emekli olabilecek.